Căng thẳng thần kinh, hay stress, là một phản ứng tự nhiên của cơ thể đối với các yếu tố gây áp lực hoặc đe dọa. Mặc dù stress có thể có vai trò tích cực trong việc thúc đẩy con người đối phó với các thách thức, nhưng stress kéo dài hoặc quá mức có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, bao gồm cả sức khỏe dạ dày. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng có mối liên quan mật thiết giữa căng thẳng thần kinh và sự phát triển của viêm dạ dày. Dưới đây là phân tích chi tiết về mối quan hệ này:
I. Cơ chế căng thẳng thần kinh ảnh hưởng đến dạ dày
1. Tác động của trục HPA (Hypothalamic-Pituitary-Adrenal axis)
- Trục HPA: Trục hạ đồi-tuyến yên-thượng thận (HPA) là hệ thống phản ứng chính của cơ thể đối với stress. Khi cơ thể cảm nhận stress, vùng hạ đồi tiết ra hormone corticotropin-releasing hormone (CRH), kích thích tuyến yên giải phóng adrenocorticotropic hormone (ACTH), sau đó ACTH kích thích tuyến thượng thận sản xuất cortisol.
- Vai trò của cortisol: Cortisol là hormone chống viêm tự nhiên, giúp cơ thể đối phó với stress. Tuy nhiên, khi stress kéo dài, mức cortisol cao liên tục có thể gây suy giảm hệ miễn dịch, làm giảm sự tuần hoàn máu đến niêm mạc dạ dày, giảm sản xuất chất nhầy bảo vệ, và làm tăng tiết acid dạ dày. Tất cả những yếu tố này góp phần vào tổn thương niêm mạc và làm tăng nguy cơ viêm dạ dày.
2. Tăng tiết acid dạ dày
- Cơ chế tiết acid: Căng thẳng thần kinh kích thích hệ thần kinh giao cảm, làm tăng tiết hormone gastrin và tăng cường hoạt động của các tế bào parietal trong niêm mạc dạ dày, dẫn đến tăng tiết acid dạ dày. Acid dạ dày cao gây kích thích và tổn thương niêm mạc dạ dày, là nguyên nhân dẫn đến viêm dạ dày.
- Ảnh hưởng của catecholamines: Các hormone catecholamine như adrenaline và noradrenaline cũng được tiết ra trong tình trạng căng thẳng, kích thích sản xuất acid dạ dày và làm giảm lưu lượng máu đến niêm mạc, dẫn đến viêm nhiễm.
3. Ảnh hưởng đến nhu động dạ dày
- Nhu động dạ dày: Stress ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thần kinh ruột, gây rối loạn nhu động dạ dày. Điều này có thể dẫn đến chậm tiêu hóa, trào ngược acid dạ dày, và tăng nguy cơ viêm niêm mạc.
- Rối loạn nhu động: Stress có thể làm giảm hoạt động của cơ vòng thực quản dưới (lower esophageal sphincter), dẫn đến trào ngược acid từ dạ dày lên thực quản, gây kích thích và viêm. Đồng thời, stress cũng có thể làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày, gây cảm giác đầy bụng, khó tiêu.
4. Thay đổi hành vi ăn uống
- Thay đổi hành vi: Khi bị stress, nhiều người có xu hướng thay đổi thói quen ăn uống, như ăn quá nhiều hoặc quá ít, tiêu thụ thực phẩm không lành mạnh, uống nhiều cà phê, rượu, hoặc hút thuốc lá. Những thói quen này có thể làm tăng nguy cơ viêm dạ dày.
- Thực phẩm kích thích: Stress có thể thúc đẩy việc tiêu thụ các thực phẩm có tính kích thích cao như đồ cay, chua, chiên rán, và đồ uống có cồn, làm tăng tiết acid và gây kích ứng niêm mạc dạ dày.
II. Nghiên cứu về mối liên quan giữa căng thẳng thần kinh và viêm dạ dày
- Nghiên cứu lâm sàng: Một nghiên cứu đăng trên American Journal of Gastroenterology chỉ ra rằng, những người trải qua mức độ stress cao có nguy cơ bị viêm dạ dày cao hơn gấp đôi so với những người ít stress. Nghiên cứu cũng cho thấy sự gia tăng tỷ lệ mắc bệnh viêm dạ dày và loét dạ dày ở những người có công việc căng thẳng, đặc biệt là ở những người làm việc với cường độ cao hoặc có mức độ trách nhiệm lớn.
- Thí nghiệm trên động vật: Các nghiên cứu trên động vật đã chứng minh rằng stress kéo dài gây tăng tiết acid và làm giảm khả năng bảo vệ của niêm mạc dạ dày. Những con chuột bị đặt vào tình trạng stress bằng cách hạn chế di chuyển hoặc gây lạnh liên tục đã phát triển các tổn thương dạ dày, bao gồm viêm và loét.
- Vai trò của Helicobacter pylori: Stress có thể làm trầm trọng thêm tình trạng nhiễm H. pylori, do giảm khả năng miễn dịch và tăng tiết acid dạ dày. H. pylori là một yếu tố quan trọng gây viêm dạ dày và loét dạ dày, và stress có thể làm tăng khả năng nhiễm vi khuẩn này.
III. Phòng ngừa và quản lý viêm dạ dày do căng thẳng
1. Quản lý stress
- Kỹ thuật thư giãn: Các phương pháp như yoga, thiền, hít thở sâu, và tập thể dục thường xuyên có thể giúp giảm căng thẳng và giảm nguy cơ viêm dạ dày. Những phương pháp này giúp điều hòa trục HPA, giảm mức cortisol và catecholamine, giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày.
- Liệu pháp tâm lý: Liệu pháp nhận thức-hành vi (CBT) và liệu pháp tư vấn tâm lý có thể giúp bệnh nhân học cách quản lý stress và thay đổi cách phản ứng với các tình huống gây căng thẳng.
2. Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Tránh tiêu thụ quá nhiều thức ăn kích thích như đồ cay, chua, chiên rán, và hạn chế đồ uống có cồn và cà phê. Nên ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày để tránh dạ dày bị quá tải.
- Ngưng thuốc lá và hạn chế rượu: Thuốc lá và rượu là những tác nhân gây kích thích niêm mạc dạ dày. Ngưng hút thuốc và hạn chế tiêu thụ rượu có thể giúp ngăn ngừa viêm dạ dày.
3. Điều trị dùng thuốc
- Thuốc giảm acid: Trong các trường hợp viêm dạ dày liên quan đến stress, việc sử dụng thuốc giảm acid như chất ức chế bơm proton (PPI) hoặc H2-receptor antagonist có thể giúp giảm tiết acid dạ dày và bảo vệ niêm mạc.
- Thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày: Các thuốc như sucralfate có thể tạo lớp bảo vệ trên niêm mạc dạ dày, giúp giảm tổn thương và hỗ trợ quá trình lành bệnh.
4. Theo dõi định kỳ
Khám định kỳ: Bệnh nhân có triệu chứng viêm dạ dày mãn tính nên được khám định kỳ để theo dõi và điều chỉnh phương pháp điều trị nếu cần thiết. Nội soi và sinh thiết có thể cần thiết để đánh giá mức độ viêm và loại trừ các nguyên nhân khác.
Kết luận
Căng thẳng thần kinh là một yếu tố nguy cơ quan trọng gây viêm dạ dày, thông qua cơ chế tăng tiết acid dạ dày, suy giảm bảo vệ niêm mạc, và thay đổi nhu động dạ dày. Quản lý stress hiệu quả và duy trì lối sống lành mạnh là những biện pháp quan trọng để phòng ngừa và điều trị viêm dạ dày do căng thẳng. Nghiên cứu tiếp tục về cơ chế sinh học và các phương pháp điều trị mới có thể giúp cải thiện việc quản lý và tiên lượng bệnh nhân viêm dạ dày.
Để đặt lịch khám hoặc tư vấn cùng PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn, quý khách vui lòng liên hệ:
