Rối loạn chức năng thực quản là một nhóm các bệnh lý liên quan đến sự vận chuyển thức ăn từ miệng xuống dạ dày bị gián đoạn. Điều này có thể gây ra nhiều triệu chứng khó chịu như khó nuốt, trào ngược dạ dày...
1. Bệnh rối loạn chức năng thực quản là gì?
Rối loạn chức năng thực quản (Esophageal motility disorders) là nhóm bệnh lý liên quan đến sự bất thường trong hoạt động co bóp của thực quản và cơ thắt dưới thực quản (LES), dẫn đến các triệu chứng như khó nuốt, đau ngực không liên quan đến tim mạch, và trào ngược dạ dày thực quản (GERD).
2. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
Nguyên nhân: Rối loạn chức năng thực quản có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm nguyên nhân nguyên phát (không rõ nguyên nhân cụ thể) và thứ phát (liên quan đến các bệnh lý khác như bệnh Parkinson, xơ cứng bì, đái tháo đường, hoặc tổn thương thần kinh).
Cơ chế bệnh sinh:
- Bất thường trong hoạt động của các cơ vòng thực quản: Cơ thắt trên và cơ thắt dưới thực quản có thể bị suy yếu hoặc co thắt bất thường, gây ra các rối loạn về vận chuyển thức ăn từ miệng xuống dạ dày.
- Mất điều hòa giữa co bóp và giãn nở của thực quản: Sự mất cân bằng giữa co bóp và giãn nở của thực quản dẫn đến tình trạng khó nuốt hoặc nuốt đau (odynophagia).
- Tổn thương thần kinh điều khiển thực quản: Rối loạn chức năng thần kinh (ví dụ: tổn thương dây thần kinh X hoặc thần kinh tự chủ) có thể ảnh hưởng đến hoạt động của thực quản.
3. Triệu chứng lâm sàng
- Khó nuốt (Dysphagia): Khó nuốt là triệu chứng chính, có thể là khó nuốt chất lỏng, chất rắn, hoặc cả hai. Khó nuốt có thể xảy ra ngay sau khi nuốt hoặc sau một thời gian ngắn.
- Đau ngực: Đau ngực không liên quan đến tim mạch, thường là đau thắt hoặc đau như dao đâm, có thể nhầm lẫn với đau thắt ngực.
- Ợ nóng và trào ngược: Một số bệnh nhân có thể có triệu chứng ợ nóng và trào ngược dạ dày thực quản, đặc biệt trong trường hợp cơ thắt dưới thực quản bị suy yếu.
- Nuốt đau (Odynophagia): Cảm giác đau khi nuốt, thường liên quan đến viêm hoặc co thắt thực quản.
- Cảm giác vướng nghẹn ở ngực: Bệnh nhân thường cảm thấy thức ăn bị mắc kẹt ở ngực hoặc vùng cổ họng.
4. Phương pháp chẩn đoán
- Đo áp lực thực quản (Esophageal Manometry): Phương pháp chính để chẩn đoán rối loạn chức năng thực quản, đo áp lực cơ vòng thực quản và đánh giá hoạt động co bóp của thực quản.
- Nội soi thực quản-dạ dày-tá tràng (EGD): Giúp loại trừ các tổn thương cấu trúc như viêm, loét, hoặc ung thư thực quản.
- X-quang thực quản với barium: Giúp quan sát hình ảnh thực quản khi nuốt chất cản quang, phát hiện các bất thường về cấu trúc hoặc chức năng.
- Đo pH thực quản 24 giờ: Đánh giá mức độ trào ngược acid và mối liên quan giữa triệu chứng và acid dạ dày.
5. Tiêu chuẩn chẩn đoán
- Tiêu chuẩn Chicago: Là hệ thống phân loại và chẩn đoán rối loạn chức năng thực quản dựa trên kết quả đo áp lực thực quản. Tiêu chuẩn này phân loại các rối loạn dựa trên các kiểu bất thường trong hoạt động co bóp của thực quản và cơ thắt dưới thực quản.
- Chẩn đoán loại trừ: Chẩn đoán thường được xác định sau khi đã loại trừ các nguyên nhân khác của triệu chứng, như ung thư, viêm thực quản, hoặc bệnh lý dạ dày.
6. Phân loại bệnh
Các rối loạn chức năng thực quản được phân loại thành nhiều loại, bao gồm:
- Achalasia: Rối loạn vận động nguyên phát của thực quản, trong đó LES không giãn ra khi nuốt, dẫn đến khó nuốt và giãn thực quản.
- Co thắt thực quản lan tỏa (Diffuse esophageal spasm): Co bóp không đồng bộ và bất thường của thực quản, gây ra đau ngực và khó nuốt.
- Rối loạn vận động thực quản không đặc hiệu (Non-specific esophageal motility disorder): Bao gồm các rối loạn chức năng không thuộc nhóm cụ thể nào nhưng vẫn gây ra triệu chứng lâm sàng.
- Rối loạn co bóp thực quản tăng trương lực (Hypercontractile esophagus): Thực quản co bóp mạnh hơn bình thường, gây đau ngực và khó nuốt.
7. Phương pháp điều trị
Điều trị nội khoa:
- Thuốc ức chế bơm proton (PPI): Giảm sản xuất acid dạ dày, giúp giảm triệu chứng trào ngược.
- Thuốc giãn cơ trơn: Như nitrates hoặc calcium channel blockers, có thể sử dụng để giảm co thắt thực quản trong các trường hợp co thắt thực quản lan tỏa.
- Thuốc chống co thắt: Như diltiazem, có thể giảm co thắt cơ trơn và giảm đau ngực.
- Thuốc tăng trương lực LES: Prokinetics như metoclopramide có thể giúp cải thiện chức năng co bóp của thực quản.
Điều trị phẫu thuật:
- Phẫu thuật Heller myotomy: Phẫu thuật cắt cơ vòng LES, được chỉ định cho bệnh nhân achalasia để giúp LES giãn ra và cải thiện quá trình nuốt.
- Fundoplication: Được chỉ định trong các trường hợp trào ngược nặng kết hợp với rối loạn chức năng thực quản.
Điều trị bằng thủ thuật:
- Nong thực quản bằng bóng: Được sử dụng trong trường hợp achalasia, nong thực quản giúp giãn cơ thắt dưới thực quản để giảm triệu chứng khó nuốt.
- Tiêm botulinum toxin: Tiêm botulinum toxin vào LES để làm giãn cơ thắt, thường chỉ là biện pháp tạm thời trong điều trị achalasia.
8. Tiên lượng
- Achalasia: Tiên lượng tốt với phẫu thuật hoặc nong thực quản, tuy nhiên bệnh nhân cần theo dõi lâu dài để phát hiện sớm biến chứng như giãn thực quản hoặc nguy cơ ung thư thực quản.
- Co thắt thực quản lan tỏa: Điều trị nội khoa có thể giúp kiểm soát triệu chứng, nhưng một số trường hợp có thể cần phẫu thuật.
- Rối loạn chức năng thực quản không đặc hiệu: Tiên lượng thay đổi, tùy thuộc vào mức độ nặng và phản ứng với điều trị.
9. Lời khuyên của PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn
- Kiểm soát các yếu tố nguy cơ: Nếu bạn có các yếu tố nguy cơ như bệnh lý thần kinh, đái tháo đường, hoặc bệnh lý cơ trơn, hãy thảo luận với bác sĩ để kiểm soát bệnh tốt hơn.
- Chế độ ăn uống hợp lý: Ăn uống chậm rãi, chia nhỏ bữa ăn, tránh thức ăn quá nóng, lạnh, hoặc cứng, và duy trì tư thế thẳng sau khi ăn để giảm triệu chứng khó nuốt.
- Thực hiện theo phác đồ điều trị: Tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ về thuốc và các biện pháp điều trị khác.
- Theo dõi định kỳ: Điều quan trọng là phải theo dõi định kỳ với bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa để quản lý và phát hiện sớm bất kỳ biến chứng nào.
- Giảm căng thẳng: Căng thẳng có thể làm tăng triệu chứng của rối loạn chức năng thực quản. Các biện pháp giảm căng thẳng như yoga, thiền, hoặc liệu pháp tâm lý có thể hữu ích.
Việc quản lý rối loạn chức năng thực quản đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa bệnh nhân và bác sĩ để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất.
Để đặt lịch khám hoặc tư vấn cùng PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn, quý khách vui lòng liên hệ:
