Béo phì ở trẻ em là một vấn đề phức tạp và có nhiều yếu tố khác nhau đóng vai trò trong sự gia tăng tỷ lệ trẻ em bị béo phì. Việc hiểu rõ nguyên nhân sẽ giúp cha mẹ và cộng đồng tìm ra các biện pháp hiệu quả để phòng ngừa và điều trị. Dưới đây là các nguyên nhân chính gây ra béo phì ở trẻ em, cùng với những bằng chứng từ nghiên cứu để minh chứng cho từng yếu tố.
1. Yếu tố di truyền
Di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc xác định nguy cơ béo phì của trẻ em. Nếu cha mẹ bị béo phì, nguy cơ trẻ mắc phải tình trạng này sẽ cao hơn. Nghiên cứu từ Đại học Cambridge (2014) cho thấy rằng các yếu tố di truyền có thể giải thích từ 40% đến 70% sự biến động của chỉ số BMI ở trẻ em. Cụ thể, một số gen có liên quan đến việc lưu trữ mỡ trong cơ thể và cách thức tiêu thụ năng lượng, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến việc tăng cân của trẻ.
Một trong những gene phổ biến liên quan đến béo phì là gene FTO. Nghiên cứu của Trường Đại học Y Harvard (2016) đã phát hiện ra rằng trẻ em mang biến thể của gene FTO có nguy cơ mắc bệnh béo phì cao hơn 30% so với những trẻ không mang gene này. Tuy nhiên, các chuyên gia y tế nhấn mạnh rằng yếu tố di truyền chỉ là một phần của câu chuyện. Dù có tiền sử gia đình bị béo phì, trẻ vẫn có thể duy trì cân nặng lành mạnh nếu được nuôi dưỡng và giáo dục đúng cách.
2. Thói quen ăn uống không lành mạnh
Chế độ ăn uống là yếu tố trực tiếp và rõ ràng nhất gây ra béo phì ở trẻ em. Trẻ em ngày nay thường tiêu thụ nhiều thực phẩm chứa calo cao nhưng ít chất dinh dưỡng, như thức ăn nhanh, nước ngọt có ga, kẹo, và các sản phẩm chế biến sẵn. Những loại thực phẩm này không chỉ làm tăng lượng calo nạp vào cơ thể mà còn khiến trẻ dễ dàng bị thiếu hụt các dưỡng chất thiết yếu như chất xơ, vitamin và khoáng chất.
Theo một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Y học Hoa Kỳ (2017), trẻ em tiêu thụ hơn 50% lượng calo từ đồ ăn nhanh và thức ăn chế biến sẵn, khiến tỷ lệ béo phì tăng lên đáng kể. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng cảnh báo rằng việc ăn quá nhiều thực phẩm giàu đường và chất béo làm tăng nguy cơ béo phì và các bệnh liên quan như tiểu đường và bệnh tim mạch.
3. Thiếu hoạt động thể chất
Sự phát triển của công nghệ và cuộc sống hiện đại đã làm cho trẻ em ngày nay ít vận động hơn trước đây. Trẻ em thường dành nhiều thời gian cho việc xem TV, chơi game điện tử, sử dụng điện thoại di động, thay vì tham gia các hoạt động thể chất ngoài trời. Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), trẻ em nên tham gia ít nhất 60 phút vận động mỗi ngày để duy trì sức khỏe, nhưng thực tế, rất nhiều trẻ em không đạt được mức hoạt động này.
Một khảo sát từ Trường Đại học Johns Hopkins (2019) cho thấy rằng trung bình trẻ em Hoa Kỳ dành 7 giờ mỗi ngày cho các hoạt động liên quan đến màn hình, khiến cơ hội vận động bị thu hẹp và nguy cơ béo phì tăng cao. Tương tự, tại Việt Nam, theo một nghiên cứu của Viện Dinh dưỡng Quốc gia (2020), hơn 30% trẻ em ở các thành phố lớn không tham gia đủ hoạt động thể chất hàng ngày, làm tăng nguy cơ thừa cân và béo phì.
4. Môi trường gia đình
Gia đình có vai trò quan trọng trong việc hình thành thói quen ăn uống và lối sống của trẻ. Trẻ em thường học hỏi từ cha mẹ về cách ăn uống và vận động. Nếu gia đình có thói quen ăn uống không lành mạnh, ít vận động, hoặc thường xuyên tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn, thì trẻ sẽ dễ dàng phát triển thói quen tương tự.
Ngoài ra, cha mẹ thường xuyên khuyến khích trẻ ăn nhiều hơn, thậm chí ăn quá nhiều để “phát triển”, cũng là một yếu tố khiến trẻ dễ mắc béo phì. Một nghiên cứu từ Đại học Cambridge (2018) chỉ ra rằng, trong các gia đình có cha mẹ ăn nhiều thức ăn giàu năng lượng và không khuyến khích hoạt động thể chất, trẻ em có nguy cơ béo phì cao gấp 2,5 lần so với những gia đình có lối sống lành mạnh.
5. Yếu tố tâm lý
Áp lực học tập, căng thẳng trong cuộc sống gia đình hoặc xã hội có thể dẫn đến rối loạn ăn uống ở trẻ em. Nhiều trẻ có xu hướng ăn uống theo cảm xúc, khi gặp căng thẳng hoặc buồn bã, dẫn đến tình trạng ăn quá nhiều và béo phì. Một nghiên cứu từ Đại học Yale (2017) cho thấy trẻ em gặp vấn đề tâm lý như trầm cảm hoặc lo âu có xu hướng tiêu thụ thực phẩm nhiều calo, đường và chất béo cao hơn, dẫn đến tình trạng thừa cân và béo phì.
Căng thẳng cũng có thể ảnh hưởng đến hormone trong cơ thể trẻ, khiến quá trình trao đổi chất bị ảnh hưởng. Hormone cortisol, sản sinh ra khi trẻ cảm thấy căng thẳng, có thể thúc đẩy cơ thể tích tụ mỡ, đặc biệt là ở vùng bụng.
6. Thiếu ngủ
Một yếu tố khác cũng góp phần vào tình trạng béo phì ở trẻ em là thiếu ngủ. Trường Đại học Y Michigan (2019) đã chỉ ra rằng trẻ em không ngủ đủ giấc có nguy cơ béo phì cao hơn 40% so với những trẻ có thời gian ngủ hợp lý. Thiếu ngủ có thể làm gián đoạn sự cân bằng hormone điều chỉnh cảm giác đói và no, dẫn đến việc trẻ ăn nhiều hơn vào ngày hôm sau và tiêu thụ quá nhiều calo.
7. Tóm tắt
Béo phì ở trẻ em là kết quả của sự kết hợp giữa nhiều yếu tố khác nhau, từ di truyền, thói quen ăn uống, thiếu vận động, đến tâm lý và môi trường gia đình. Việc hiểu rõ các nguyên nhân gây ra tình trạng này là bước quan trọng để có thể đưa ra các biện pháp can thiệp và phòng ngừa hiệu quả. Để hạn chế béo phì ở trẻ em, cần có sự thay đổi trong thói quen ăn uống, tăng cường hoạt động thể chất, đồng thời tạo môi trường gia đình lành mạnh, hỗ trợ phát triển toàn diện cho trẻ.
Để đặt lịch khám hoặc tư vấn cùng PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn, quý khách vui lòng liên hệ:
