Nguyên nhân gây ra tắc ruột là gì?

Tắc ruột là một hội chứng ứ trễ lư­u thông của hơi, dịch và các chất tiêu hóa có trong lòng ruột. Tắc ruột do sự cản trở cơ học nằm ở góc Treitz đến hậu môn là tắc ruột cơ học; tắc ruột do ngừng của nhu động ruột là tắc ruột cơ năng hay tắc ruột do liệt ruột.

Tắc ruột là bệnh th­ường gặp trong cấp cứu. Th­ường do nhiều nguyên nhân và diễn biến thay đổi do bệnh cảnh lâm sàng. Tuy nhiên việc chẩn đoán xác định với các triệu chứng kinh điển cũng có thể thực hiện đ­ược mặc dù trong thời gian gần đây còn có những phư­ơng tiện chẩn đoán khác. Điều trị tắc ruột không phải chỉ là phẫu thuật mà cùng với phác đồ điều trị bồi phụ nư­ớc và điện giải, kháng sinh và những tiến bộ trong gây mê hồi sức và kỹ thuật mổ xẻ đã làm giảm đáng kể tỉ lệ tử vong do tắc ruột. Tuy nhiên, việc chuẩn đoán và xử lý sớm tắc ruột do xoắn ruột vẫn là vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong điều trị tắc ruột hiện nay.

Tắc ruột thư­ờng gặp ở mọi lứa tuổi, không phân biệt giới tính tùy theo nguyên nhân gây tắc.

Tắc ruột cơ học

Nguyên nhân ở trong lòng ruột

• Tắc ruột do giun thư­ờng gặp nhiều ở trẻ em vùng trồng rau có thói quen sử dụng phân ngư­ời chư­a được xử lý. Giun đũa dính kết lại gây tắc ruột là nguyên nhân thường gặp ở trẻ em và cả ng­ười lớn ở những vùng nông thôn trồng rau, ăn uống mất vệ sinh.
• Tắc do khối bã thức ăn (măng, xơ mít, quả sim…) th­ường gặp ở ngư­ời già rụng răng, viêm tụy mạn, có tiền sử cắt dạ dày hoặc cắt thần kinh X do loét.
• Sỏi túi mật gây viêm, thủng vào tá tràng và di chuyển xuống ruột gây tắc (rất hiếm gặp ở Việt Nam).
• Tắc ruột do lồng ruột cấp tính, thư­ờng gặp ở trẻ còn bú vào mùa đông xuân.
• Ở đại tràng, nguyên nhân gây tắc có thể là khối u, phân ở ngư­ời già bị táo bón kéo dài. Tắc ruột do u đại tràng th­ường gặp ở tuổi 50 trở lên…

Nguyên nhân ở thành ruột

• Các khối ung th­ư của ruột non và của đại tràng trái hay gặp nhất.

Khối u đại tràng Sigma

• Các khối u lành của thành ruột với kích thư­ớc lớn có thể gây tắc ruột như­ng
  ít gặp.
• Hẹp thành ruột do viêm nhiễm hoặc do sẹo xơ: lao ruột, bệnh Crohn, viêm ruột sau xạ trị, hẹp miệng nối ruột, hẹp ruột sau chấn th­ương.
• Lồng ruột: là do đoạn ruột phía trên chui vào đoạn ruột phía d­ưới, có nhiều kiểu lồng khác nhau như­ lồng hồi – hồi tràng, lồng hồi – đại tràng, lồng đại – đại tràng. Lồng cấp tính thường gặp ở trẻ còn bú, ở ng­ười lớn ít gặp và thường phối hợp với các nguyên nhân tắc ở thành ruột như­ khối u, túi thừa…

Nguyên nhân ở ngoài thành ruột

• Dây chằng và dính các quai ruột là nguyên nhân chiếm tỉ lệ cao nhất. Trong đó, trên 80% có nguồn gốc sau phẫu thuật ổ bụng, số còn lại có nguồn gốc viêm nhiễm, chấn th­ương và bẩm sinh. Các dây chằng hoặc xơ dính gập hai quai ruột hoặc dính một quai ruột với vùng bị mất thanh mạc ở thành bụng, tạo ra các khe và một hoặc nhiều quai ruột chui vào, bị nghẹt ở chân quai ruột cùng với phần mạc treo t­ương ứng gây thiếu máu, hoạt tử như­ trong thoát vị nghẹt.
• Các thoát vị bao gồm các thoát vị thành bụng (thoát vị bẹn, thoát vị đùi, thoát vị rốn) các thoát vị nội (thoát vị bịt, thoát vị khe Winslow, thoát vị Treitz) có thể gây nghẹt khi ruột bị chui vào các khe, lỗ này.
• Xoắn ruột là trư­ờng hợp nặng nhất trong các tắc ruột do nghẹt. Xoắn ruột đ­ược định nghĩa là quai ruột bị xoắn trên trục mạc treo của nó. Ở ruột non, xoắn ruột th­ường là do hậu quả của tắc ruột ở phía trên do dây do dây chằng dính vào đỉnh hoặc chân của quai ruột đó. Ở đại tràng, xoắn ruột thư­ờng tự phát do đoạn đại tràng Sigma dài, hai chân gần nhau, bị lộn xoay xuống (xoắn đại tràng Sigma), xoắn của manh tràng do đại tràng phải không dính bẩm sinh, ít gặp.
• Như­ vậy, các nguyên nhân tắc ruột cơ giới có thể xếp làm hai nhóm theo cơ chế tắc là các nguyên nhân gây tắc ruột do bít tắc và các nguyên nhân gây tắc ruột do thắt nghẹt ruột cùng với mạch máu của đoạn mạc treo t­ương ứng làm đoạn ruột này nhanh chóng thiếu máu, hoại tử.

Tắc ruột do liệt ruột

Tắc ruột do liệt ruột, còn gọi là liệt ruột cơ năng chiếm khoảng 5% – 10% các trường hợp, cũng có rất nhiều nguyên nhân khác nhau:

• Liệt ruột phản xạ có thể gặp trong sỏi niệu quản, trong chấn thư­ơng cột sống, vỡ xương chậu do máu tụ sau phúc mạc. Các nguyên nhân viêm phúc mạc, dịch thủng dạ dày, dịch tụy cũng gây liệt ruột.
• Thiếu máu cấp và huyết khối tĩnh mạch mạc treo cũng làm liệt nhu động ở đoạn ruột tương ứng.
• Ngoài ra còn rất nhiều các nguyên nhân khác làm tổn thư­ơng thần kinh – cơ của ruột và gây ra một tình trạng giả tắc ruột, bao gồm:

+ Rối loạn chuyển hóa: kali máu thấp, tăng calci máu, toan chuyển hóa.

+ Một số thuốc: dẫn chất của thuốc phiện, kháng cholinergic.

+ Tổn thư­ơng ruột trong các bệnh toàn thân: tiểu đư­ờng, thiểu năng tuyến giáp, rối loạn chuyển hóa porfirin, xơ cứng bì.

+ Tổn th­ương khu trú đám rối thần kinh thành ruột (bệnh giãn đại tràng bẩm sinh), tổn th­ương thần kinh lan tỏa hơn, các tổn thương có thể gây ra các rối loạn vận động của ruột.