Theo các nhà khoa học và nhiều nghiên cứu đã được công bố trên thế giới béo phì ngoài là tác nhân gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm như tim mạch, tiểu đường, gout, xương khớp … còn là tác nhân gây ra những thay đổi về cấu trúc và chức năng hoạt động của não bộ, làm suy giảm trí nhớ, khả năng tư duy của con người.

1. Sự tác động qua lại của béo phì và chức năng não bộ

Béo phì có liên quan chặt chẽ với một số vấn đề sức khỏe, như tiểu đường, tăng huyết áp, bệnh tim mạch và viêm khớp. Những vấn đề này có thể gây ra tác động tiêu cực đến chức năng não bộ.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng người bị béo phì thường có rủi ro cao hơn về suy giảm trí tuệ và khả năng nhận thức. Béo phì cũng có thể ảnh hưởng đến kết cấu và hoạt động của các khu vực quan trọng trong não liên quan đến quá trình học tập và ghi nhớ thông tin.

Ngoài ra, béo phì cũng có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và sự cảm thụ. Các nghiên cứu đã cho thấy rằng béo phì có thể tác động tiêu cực đến tâm lý, làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm lý như trầm cảm và lo âu.

Đa phần bệnh nhân béo phì đều chia sẻ rằng họ thường căng thẳng, stress nên ăn uống không kiểm soát sau đó dẫn đến béo phì và tác động ngược lại.

Người béo phì thường không có trí nhớ tốt, hay đau nửa đầu, dễ rơi vào trạng thái stress, nặng nề hơn là nhiều trường hợp bị trầm cảm. Chức năng não bộ bị tổn thương nên họ không thể kiểm soát được cảm giác “no” và “đói”, điều này càng làm cho tình trạng béo phì tồi tệ hơn và tác động tiêu cực đến não bộ.

PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn giải thích cơ chế chính trong việc giảm chức năng não bộ khi bị béo phì có thể liên quan đến một số yếu tố sau:

• Viêm mô và kháng viêm: Béo phì thường đi kèm với trạng thái viêm mô mãn tính trong cơ thể. Viêm mô có thể gây hại cho các mạch máu và các tế bào thần kinh trong não, góp phần làm suy giảm chức năng não bộ. Ngoài ra, viêm mô cũng có thể làm tăng sản xuất các chất gây tổn thương tế bào và tác động tiêu cực lên quá trình truyền tín hiệu và giao tiếp giữa các tế bào thần kinh.
• Kháng insulin: Béo phì thường đi kèm với kháng insulin, một tình trạng mà cơ thể trở nên kháng cự với tác động của insulin – hormone quan trọng trong việc điều chỉnh mức đường trong máu. Kháng insulin có thể gây ra tình trạng tiểu đường, và mức đường trong máu cao liên tục có thể gây tổn thương cho các tế bào thần kinh và mạch máu não, ảnh hưởng đến chức năng não bộ.
• Hormone béo phì: Một số hormone, như leptin và insulin, được sản xuất bởi mô mỡ và có thể có vai trò trong việc điều chỉnh cảm giác no, quá trình chuyển hóa năng lượng và chức năng não bộ. Trong trường hợp béo phì, có thể xảy ra sự kháng cự với hormone này, dẫn đến các tác động tiêu cực lên chức năng não bộ.
• Stress oxi hóa và tổn thương tế bào: Béo phì có thể làm tăng stress oxi hóa trong cơ thể, gây tổn thương tế bào. Stress oxi hóa là quá trình mà sự mất cân bằng giữa sản xuất các chất chống oxy hóa và các gốc tự do gây tổn hại. Stress oxi hóa có thể gây tổn thương cho tế bào não, góp phần làm giảm chức năng não bộ.

Một số nghiên cứu đã ghi nhận rằng trẻ em béo phì có thể có điểm IQ trung bình thấp hơn so với trẻ em có cân nặng bình thường. Một nghiên cứu tiếng Đức công bố vào năm 2018 trên tạp chí Childhood Obesity đã phân tích dữ liệu từ hơn 3.500 trẻ em và ghi nhận rằng trẻ em béo phì có xu hướng có điểm IQ thấp hơn so với nhóm không bị béo phì.

Ngoài ra, một số nghiên cứu đã cho thấy mối liên hệ giữa béo phì và kết quả học tập kém hơn. Trẻ em béo phì có thể gặp khó khăn trong việc tập trung, có thể có vấn đề về tự tin và gặp trở ngại trong việc tham gia các hoạt động học tập. Điều này có thể ảnh hưởng đến kết quả học tập tổng thể của trẻ.

Tỷ lệ bị trầm cảm trong số bệnh nhân béo phì có thể dao động và phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, như độ tuổi, giới tính, mức độ béo phì, và tình trạng sức khỏe tổng thể của mỗi cá nhân. Dựa trên các nghiên cứu, có những ước tính về tỷ lệ này như sau:

• Một nghiên cứu tiến hành tại Hoa Kỳ với hơn 9.000 người trưởng thành đã chỉ ra rằng tỷ lệ trầm cảm ở người béo phì là khoảng 43%, trong khi tỷ lệ trầm cảm ở người không béo phì là khoảng 22%. Nghiên cứu khác tại châu Âu với hơn 15.000 người cũng cho thấy một mối liên hệ giữa béo phì và trầm cảm, với tỷ lệ trầm cảm cao hơn ở nhóm người béo phì so với nhóm người có cân nặng bình thường.
• Một số nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng bệnh nhân béo phì có thể có nguy cơ cao hơn mắc các rối loạn tâm lý khác như lo âu và rối loạn căng thẳng sau căng thẳng (post-traumatic stress disorder – PTSD).

Nếu chúng ta chỉ ăn uống theo bản năng mà không điều chỉnh hành vi ăn uống thì tỷ lệ mắc thừa cân béo phì là rất cao. Đặc biệt, đang trong thời buổi hiện đại con người có xu hướng sử dụng những thực phẩm công nghiệp.

Việc thừa cân, béo phì không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến thẩm mỹ, sức khỏe mà còn để lại những di chứng nặng nề cho não bộ, điều này đã được chứng minh qua thực tế là tỷ lệ người béo phì mắc bệnh Alzheimer ngày càng cao. Vì vậy chúng ta cần làm mọi biện pháp để phòng ngừa và điều trị béo phì.

2. Chức năng của não bộ được cải thiện như thế nào nếu bạn duy trì cân nặng lý tưởng

Khi giảm cân thành công, có thể có một số cải thiện trong chức năng não bộ. Dưới đây là một số điểm liên quan đến việc giảm cân và cải thiện chức năng não bộ:

• Cải thiện tuần hoàn máu: Giảm cân thông qua chế độ ăn uống cân đối và hoạt động thể chất có thể cải thiện tuần hoàn máu trong cơ thể, bao gồm cung cấp máu và dưỡng chất tốt hơn cho não. Việc cải thiện tuần hoàn máu có thể tăng cường khả năng chức năng và tăng cường hoạt động não bộ.
• Giảm viêm mô: Béo phì thường đi kèm với trạng thái viêm mô mãn tính, và viêm mô có thể gây tổn thương cho các tế bào não. Khi giảm cân, cơ thể có thể giảm viêm mô và làm giảm nguy cơ tổn thương tế bào não. Điều này có thể ảnh hưởng tích cực đến chức năng não bộ.
• Tăng cường tâm trạng và tinh thần: Giảm cân thành công có thể cải thiện tâm trạng và tinh thần chung. Vận động thể chất và chế độ ăn uống lành mạnh có thể giúp cải thiện sự tự tin, giảm căng thẳng và lo lắng, và tăng cường tinh thần. Trạng thái tâm lý tốt hơn có thể góp phần vào tăng cường chức năng não bộ và khả năng tư duy.
• Cải thiện giấc ngủ: Giảm cân có thể cải thiện chất lượng giấc ngủ. Giấc ngủ đủ và chất lượng tốt là quan trọng đối với chức năng não bộ. Khi có giấc ngủ tốt hơn, khả năng tập trung, ghi nhớ và tư duy có thể được cải thiện.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc giảm cân chỉ là một yếu tố trong việc cải thiện chức năng não bộ. Một lối sống lành mạnh tổng thể, bao gồm chế độ ăn uống cân đối, vận động thể chất đều đặn, giữ được trạng thái tâm lý tốt và chăm sóc sức khỏe tổng thể, là những yếu tố quan trọng khác cần được xem xét để duy trì và cải thiện chức năng não bộ

Giảm cân thành công có thể có tác động tích cực đến tình trạng trầm cảm của người béo phì, và trong một số trường hợp, người béo phì có thể trở nên tốt hơn sau khi giảm cân. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng không phải trường hợp nào cũng áp dụng cho tất cả mọi người và kết quả có thể khác nhau cho từng người.

Giảm cân có thể có ảnh hưởng tích cực đến tâm trạng và tinh thần chung của người béo phì. Khi người béo phì giảm cân, họ có thể trở nên tự tin hơn với hình thể của mình, cảm thấy thoải mái hơn về bản thân và có thể cải thiện sự tự hào và sự hài lòng với bản thân. Điều này có thể làm giảm tình trạng trầm cảm và cải thiện tâm trạng tổng thể.

Với những bệnh nhân có chỉ số BMI>30 bao gồm các bệnh kết hợp, cần thực hiện các biện pháp can thiệp để giảm cân. Phẫu thuật thu nhỏ dạ dày là một phương pháp được đánh giá ưu việt nhất hiện nay với nhưng ưu điểm vượt trội.

Tuy nhiên, phẫu thuật giảm béo chỉ là một phần trong điều trị béo phì. Điều trị béo phì là một quá trình cần kết hợp điều trị nội khoa, ngoại khoa, điều trị tâm lý, dinh dưỡng, thể chất. Từ cải thiện cân nặng có thể đóng góp tích cực cho cải thiện chức năng não bộ.