Cần làm xét nghiệm gì để chẩn đoán tắc ruột?

Quá trình chẩn đoán tắc ruột không khó, nhưng điều quan trọng nhất là phải chẩn đoán được nguyên gây tắc và biến chứng của tắc ruột. Vì vậy cần phải làm đầy đủ các xét nghiệm cần thiết để hỗ trợ, theo dõi quá trình điều trị để đạt được hiệu quả tốt nhất. Dưới đây là những xét nghiệp quan trọng giúp bác sĩ đưa ra được kết luận cũng như giải pháp tốt nhất cho người bệnh.

Chẩn đoán tắc ruột hình ảnh

Chụp X-quang bụng không chuẩn bị

Chụp bụng không chuẩn bị là phương pháp chẩn đoán hình ảnh quan trọng nhất không những để chẩn đoán tắc ruột mà còn giúp xác định vị trí tắc và cơ chế tắc. Chụp bụng không chuẩn bị được thực hiện với các tư thế đứng thẳng, nằm thẳng, nằm nghiêng (nếu tình trạng bệnh nhân nặng, không cho phép  đứng).

Hình 1. Hình ảnh mức hơi, nước của tắc ruột (film XQ thường)

Các dấu hiệu tắc ruột:

• Dấu hiệu ruột giãn trên chỗ tắc, giãn hơi trên phim chụp nằm và mức nước – hơi trên phim chụp đứng hoặc nằm nghiêng.
• Ruột không có hơi ở dưới chỗ tắc, dấu hiệu rất gợi ý là không thấy hơi ở đại tràng, bình thường thì trong đại tràng có hơi sinh lý.
• Dựa vào vị trí, số lượng và hình dáng của mức nước – hơi (hình 5) có thể xác định được vị trí tắc ở ruột non hay đại tràng: tắc ruột non có nhiều mức nước – hơi, tập trung ở giữa bụng, kích thước nhỏ, vòm thấp, chân rộng, thành mỏng, có hình các nếp niêm mạc ngang. Tắc đại tràng có ít mức nước – hơi, kích thước lớn, vòm cao, chân hẹp, chứa nhiều hơi hơn dịch, nằm ở rìa của ổ bụng, có các bướu và các rãnh trên bờ ruột. Nhiều khi rất khó phân biệt là tắc đại tràng hay tắc ruột non, vì khi xoắn ruột non, không còn các van của ruột non và trong tắc đại tràng thường kéo theo giãn của ruột non. Trong tắc ruột do liệt ruột, cả ruột non và đại tràng đều giãn, giãn hơi là chủ yếu, ít khi có mức nước – hơi.

Dấu hiệu âm tính quan trọng là không có hơi tự do trong ổ bụng.

 Chụp đại tràng cản quang

– Chụp khung đại tràng cản quang chỉ định trong các trường hợp lâm sàng nghi ngờ là tắc ở đại tràng. Trong trường hợp manh tràng giãn to hoặc tắc đại tràng có sốt, tốt nhất là chụp khung đại tràng với thuốc cản quang hòa tan trong nước được pha loãng như Gastrografina. Chống chỉ định khi có thủng ruột hoặc nghi có thủng ruột.

– Chụp khung đại tràng cản quang trước hết để xác định chính xác vị trí tắc và có thể xác định được nguyên nhân tắc. Trong xoắn đại tràng Sigma, thuốc cản quang dừng lại ở trực tràng và có hình mỏ chim. Trong tắc đại tràng do u, thuốc cản quang dừng lại ở vị trí u và có hình cắt cụt nham nhở. Trong lồng ruột, có hình đáy chén, hình càng cua.

Chụp lưu thông ruột non

Chụp lưu thông ruột non bằng cách cho bệnh nhân uống thuốc cản quang hoặc đặt ống thông xuống tá tràng và bơm 40 – 100ml thuốc cản quang hòa tan trong nước, theo dõi sự lưu thông của thuốc cản quang trong vòng 4 – 24 giờ và cứ 30 phút chụp một phim. Trong tắc ruột cấp tính, chống chỉ định chụp lưu thông ruột non trừ trường hợp tắc ruột sau mổ tái diễn nhiều lần và tắc ruột không hoàn toàn, sau khi đã loại trừ nguyên nhân tắc ở đại tràng. Chụp lưu thông ruột non có thể thấy được các quai ruột non giãn trên chỗ tắc nhưng không xác định chắc chắn được vị trí tắc và nguyên nhân tắc.

Siêu âm ổ bụng

Siêu âm ổ bụng thấy có hình ảnh ruột giãn hơi và chứa nhiều dịch do tắc ruột. Một số nghiên cứu còn cho thấy siêu âm ổ bụng có thể xác định được vị trí tắc và tắc do nguyên nhân xoắn, nghẹt ruột. Trong giai đoạn đầu, khi ruột chưa giãn, siêu âm có thể phát hiện được một số nguyên nhân tắc như lồng ruột (hình vòng bia, hình chiếc bánh Sandwich), khối u, các ổ áp xe trong ổ bụng…

Chụp cắt lớp vi tính và chụp cộng hưởng từ hạt nhân

Những năm gần đây, chụp cắt lớp vi tính (CCLVT) và chụp cộng hưởng từ hạt nhân (CHTHN) cũng đã được áp dụng trong chẩn đoán tắc ruột. Hình ảnh ruột giãn, ứ hơi và dịch trong lòng ruột trên CCLVT và CHTHN thấy được sớm và đặc hiệu hơn trong chụp X-quang bụng không chuẩn bị. Ngoài ra, còn có thể thấy được vị trí tắc (vị trí đoạn ruột giãn và đoạn ruột xẹp), tình trạng tổn thương nặng của thành ruột (thành ruột dầy > 3mm hoặc mỏng < 1mm) và có thể thấy được một số nguyên nhân tắc ruột do bít tắc như các khối u đường tiêu hóa, khối bã thức ăn, búi giun…

Các xét nghiệm máu và sinh hóa

Các xét nghiệm máu và sinh hóa nhằm đánh giá ảnh hưởng của tắc ruột, đặc biệt là tình trạng rối loạn điện giải, thăng bằng kiềm toan, giúp cho việc điều chỉnh các rối loạn này trong giai đoạn trước, trong và sau mổ.

Xét nghiệm máu: số lượng hồng cầu tăng, hematocrit tăng do mất nước, máu bị cô đặc.

Xét nghiệm sinh hóa:

• Na+: bình thường hoặc giảm nhẹ; giảm nhiều trong giai đoạn muộn.
• K+: giảm trong giai đoạn sớm, tăng trong giai đoạn muộn.
• Cl+: giảm.
• pH: tăng trong giai đoạn sớm và giảm trong giai đoạn muộn.
• HCO3: tăng trong giai đoạn sớm và giảm trong giai đoạn muộn.

Urê, creatinin: bình thường hoặc tăng nhẹ trong giai đoạn sớm, tăng nhiều trong tắc muộn

Trên đây là toàn bộ những xét nghiệm cần phải làm đối với bệnh nhân. Những xét nghiệm này giúp bác sĩ chẩn đoán đưuocj chính xác được, nguyên nhân, biến chứng và có phương án điều trị phù hợp.