Béo phì: Không chỉ là vấn đề thẩm mỹ, mà là một bệnh lý nghiêm trọng

Trong xã hội hiện đại, với lối sống ít vận động và chế độ ăn uống dư thừa năng lượng, béo phì ngày càng trở nên phổ biến và đang trở thành một vấn đề y tế toàn cầu. Nhiều người vẫn nhầm tưởng rằng béo phì chỉ đơn giản là vấn đề về ngoại hình. Tuy nhiên, trên thực tế, béo phì là một bệnh lý mãn tính với hàng loạt hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe.

1. Béo phì là gì? – Nhận diện rõ ràng để chủ động phòng ngừa

Béo phì là tình trạng tích tụ mỡ bất thường hoặc quá mức trong cơ thể, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Tình trạng này thường không chỉ đơn thuần là do ăn uống quá mức, mà còn liên quan đến yếu tố di truyền, hormone, tâm lý và lối sống.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) sử dụng chỉ số khối cơ thể (BMI) được tính bằng công thức: BMI = Cân nặng (kg) / (Chiều cao x chiều cao) (m²) để phân loại thừa cân và béo phì:

• BMI từ 23 đến 25: Thừa cân
• BMI từ 25-30: Béo phì độ 1
• BMI từ 30-35: Béo phì độ 2

Mặc dù BMI không phản ánh hoàn toàn chính xác lượng mỡ trong cơ thể, nhưng nó vẫn là công cụ phổ biến và dễ áp dụng để nhận diện nguy cơ thừa cân – béo phì ở cấp độ cộng đồng.

PGS.TS.BS. Nguyễn Anh Tuấn - Phó Viện trưởng Viện Phẫu thuật Tiêu hóa, Chủ nhiệm Khoa Phẫu thuật Ống Tiêu hóa tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 đồng thời là chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực phẫu thuật tiêu hóa tại Việt Nam cho biết: “Chúng tôi thường gặp nhiều bệnh nhân đến khám khi đã ở giai đoạn béo phì rõ rệt mà không nhận ra. Họ chủ quan vì nghĩ chỉ là tăng cân thông thường. Tuy nhiên, chỉ số BMI từ 25-30 đã ở mức béo phì độ 1 và cần có hướng điều trị nghiêm túc.”

2. Vì sao béo phì được coi là một bệnh lý nghiêm trọng?

Khác với quan niệm trước đây rằng béo phì chỉ là vấn đề về hình thể, ngày nay các tổ chức y tế lớn trên thế giới như WHO, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA)... đều xếp béo phì vào danh sách các bệnh không lây nhiễm cần kiểm soát.

Béo phì là một rối loạn chuyển hóa mạn tính, ảnh hưởng đến chức năng của nhiều hệ cơ quan trong cơ thể. Tình trạng mỡ thừa kích thích cơ thể sản sinh các chất gây viêm, đồng thời làm rối loạn hoạt động của nhiều hormone – đặc biệt là insulin, leptin và ghrelin. Những rối loạn này là căn nguyên dẫn đến hàng loạt bệnh lý nguy hiểm như:

• Đái tháo đường type 2
• Tăng huyết áp và bệnh tim mạch
• Rối loạn chuyển hóa lipid
• Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu
• Một số loại ung thư

Do đó, béo phì không còn được xem là "hệ quả của lối sống" mà thực sự là một bệnh lý cần điều trị và quản lý lâu dài.

3. Béo phì và những tác động âm thầm đến sức khỏe tổng thể

a. Tăng huyết áp và nguy cơ đột quỵ

Mỡ thừa trong cơ thể làm tăng áp lực lên hệ tuần hoàn, buộc tim phải hoạt động nhiều hơn để bơm máu. Đồng thời, các chất gây viêm từ mô mỡ ảnh hưởng xấu đến lớp nội mạc mạch máu, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và huyết áp cao. Người béo phì có nguy cơ đột quỵ cao gấp 2 – 3 lần so với người có cân nặng bình thường.

b. Tăng kháng insulin – nguyên nhân hàng đầu gây tiểu đường type 2

Insulin là hormone giúp cơ thể sử dụng đường (glucose) từ máu. Khi có quá nhiều mỡ, đặc biệt là mỡ nội tạng, cơ thể dần trở nên kháng với insulin – khiến glucose không được sử dụng đúng cách, dẫn đến tăng đường huyết. Đây là con đường chính dẫn đến đái tháo đường type 2, một căn bệnh đang ngày càng trẻ hóa tại Việt Nam.

c. Rối loạn lipid máu (mỡ máu cao)

Người béo phì thường có mức cholesterol xấu (LDL) và triglyceride cao, trong khi lượng cholesterol tốt (HDL) thấp. Tình trạng này thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch, tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ não.

d. Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD)

Béo phì là nguyên nhân hàng đầu của bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu, một tình trạng đang gia tăng mạnh ở cả người trẻ. Nếu không được kiểm soát, NAFLD có thể tiến triển thành viêm gan mạn, xơ gan và thậm chí ung thư gan.

e. Nguy cơ mắc một số loại ung thư

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, béo phì làm tăng nguy cơ mắc nhiều loại ung thư, đặc biệt là ung thư vú, đại trực tràng, tử cung, tuyến tiền liệt và thận. Các hormone như estrogen, insulin tăng cao trong cơ thể người béo có thể thúc đẩy quá trình phát triển tế bào ung thư.

Béo phì không đơn giản là chuyện ngoại hình – nó là một bệnh lý nguy hiểm. Nếu được phát hiện sớm và điều chỉnh đúng cách, hoàn toàn có thể kiểm soát và phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm do béo phì gây ra. Hãy bắt đầu từ những thay đổi nhỏ: một bữa ăn lành mạnh, một buổi tập thể dục nhẹ nhàng, và hơn hết là sự chủ động quan tâm đến sức khỏe của chính mình.  PGS.TS.BS. Nguyễn Anh Tuấn khuyến cáo:
“Việc kiểm soát cân nặng nên bắt đầu càng sớm càng tốt, không chỉ vì hình thể mà là sức khỏe tổng thể. Ngay cả khi bạn đã béo phì, chỉ cần giảm 5-10% trọng lượng cơ thể cũng đã giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh tim mạch, tiểu đường và nhiều biến chứng khác.”

Phẫu thuật thu nhỏ dạ dày – Giải pháp cho trường hợp béo phì lâu năm, khó kiểm soát

Mô phỏng phương pháp thu nhỏ dạ dày giảm béo
 

Với những người béo phì lâu năm, đã thử nhiều biện pháp như ăn kiêng, tập luyện, dùng thuốc nhưng không hiệu quả, thì thu nhỏ dạ dày giảm cân có thể là hướng đi cần thiết. Phương pháp này giúp loại bỏ khoảng 70–80% dạ dày, tạo thành một ống dạ dày nhỏ hơn, từ đó:

• Giảm cảm giác đói, vì phần dạ dày tiết hormone kích thích thèm ăn (ghrelin) cũng được loại bỏ
• Hạn chế lượng thức ăn nạp vào, từ đó giảm cân nhanh chóng và bền vững
• Cải thiện các bệnh đi kèm như tiểu đường type 2, cao huyết áp, gan nhiễm mỡ

Phẫu thuật thường được chỉ định với người có BMI ≥ 30, hoặc BMI ≥ 27 kèm theo bệnh lý liên quan đến béo phì. Đây là phương pháp giảm cân chuẩn y khoa được PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn tiên phong ứng dụng tại Việt Nam từ năm 2019.