1. Giới thiệu về bệnh nứt kẽ hậu môn
Nứt kẽ hậu môn (anal fissure) là một vết rách nhỏ ở niêm mạc hậu môn, gây ra đau đớn và khó chịu, đặc biệt là khi đi tiêu. Bệnh thường gặp ở mọi độ tuổi, nhưng phổ biến hơn ở
người trưởng thành trẻ và trung niên. Theo các nghiên cứu, tỷ lệ mắc bệnh nứt kẽ hậu môn dao động từ 1% đến 1.5% trong dân số tổng thể. Mặc dù không phải là một bệnh lý đe dọa đến tính mạng, nhưng nứt kẽ hậu môn có thể gây ra nhiều phiền toái, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân nếu không được điều trị kịp thời và hiệu quả.
2. Nguyên nhân gây ra nứt kẽ hậu môn
Nguyên nhân chính
Táo bón kéo dài và việc rặn mạnh khi đi tiêu: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra nứt kẽ hậu môn. Phân cứng hoặc khô có thể gây tổn thương niêm mạc hậu môn, dẫn đến hình thành vết nứt. Theo một nghiên cứu công bố trên Journal of Gastroenterology and Hepatology, khoảng 70-80% các trường hợp nứt kẽ hậu môn có liên quan đến táo bón.
Nguyên nhân phụ
- Tiêu chảy kéo dài: Ngược lại với táo bón, tiêu chảy thường xuyên cũng có thể gây kích ứng niêm mạc hậu môn, làm tăng nguy cơ nứt kẽ.
- Bệnh trĩ: Các bệnh lý liên quan đến trĩ có thể làm yếu niêm mạc hậu môn và dẫn đến nứt kẽ.
- Các yếu tố lối sống: Chế độ ăn thiếu chất xơ, uống không đủ nước làm cho phân khô và cứng, tăng nguy cơ nứt kẽ hậu môn.
- Các yếu tố khác: Bao gồm sinh hoạt tình dục không an toàn, đặc biệt là quan hệ tình dục qua đường hậu môn, có thể gây ra tổn thương niêm mạc và dẫn đến nứt kẽ. Ngoài ra, một số bệnh lý viêm nhiễm như bệnh Crohn, bệnh lây truyền qua đường tình dục cũng có thể là yếu tố nguy cơ.
3. Triệu chứng lâm sàng của nứt kẽ hậu môn
- Đau rát hậu môn: Triệu chứng đau là đặc trưng và thường xảy ra mạnh nhất khi đi tiêu. Đau có thể kéo dài vài phút đến vài giờ sau đó.
- Cảm giác bỏng rát: Cảm giác này kéo dài ngay cả khi không đi tiêu, đặc biệt là khi ngồi hoặc khi có sự cọ xát vào vùng hậu môn.
- Chảy máu: Bệnh nhân có thể thấy máu đỏ tươi trên giấy vệ sinh hoặc bề mặt phân sau khi đi tiêu. Theo nghiên cứu, khoảng 90% bệnh nhân nứt kẽ hậu môn báo cáo hiện tượng chảy máu khi đi tiêu.
- Vết nứt rõ ràng: Trong một số trường hợp, vết nứt có thể được nhìn thấy khi quan sát trực tiếp niêm mạc hậu môn.
4. Chẩn đoán nứt kẽ hậu môn
Khám lâm sàng
Khám lâm sàng đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán nứt kẽ hậu môn. Bác sĩ sẽ tiến hành quan sát trực tiếp vùng hậu môn và sờ nắn để phát hiện vết nứt. Trong nhiều trường hợp, nứt kẽ có thể được nhìn thấy rõ ràng bằng mắt thường, đặc biệt là khi vết nứt nằm gần rìa hậu môn.
Các phương pháp chẩn đoán bổ sung
Soi hậu môn: Đây là một phương pháp giúp bác sĩ nhìn rõ hơn vết nứt cũng như xác định mức độ tổn thương. Phương pháp này cũng giúp loại trừ các nguyên nhân khác có thể gây ra triệu chứng tương tự như bệnh trĩ, áp xe hậu môn.
Nội soi trực tràng: Nếu có nghi ngờ về các bệnh lý liên quan khác như bệnh viêm ruột, bác sĩ có thể chỉ định nội soi trực tràng để đánh giá toàn diện hơn.
5. Phân loại nứt kẽ hậu môn
- Nứt kẽ hậu môn cấp tính: Thường có đặc điểm là vết nứt mới, sắc cạnh và có thể tự lành trong vòng 4-6 tuần với các biện pháp chăm sóc cơ bản.
- Nứt kẽ hậu môn mạn tính: Đây là tình trạng vết nứt kéo dài trên 6 tuần, có rìa sẹo và có thể kèm theo co thắt cơ vòng hậu môn. Các vết nứt mạn tính thường khó lành và dễ tái phát.
6. Biến chứng của nứt kẽ hậu môn
- Đau mạn tính: Đau kéo dài có thể gây ra sự khó chịu và ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hàng ngày và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
- Nhiễm trùng và áp xe: Nếu vết nứt không được điều trị, vi khuẩn có thể xâm nhập vào mô và gây nhiễm trùng, dẫn đến hình thành áp xe hậu môn.
- Hình thành sẹo và co thắt cơ vòng hậu môn: Sẹo từ các vết nứt mạn tính có thể làm co thắt cơ vòng hậu môn, gây ra khó khăn trong việc đi tiêu và tăng nguy cơ tái phát.
- Nguy cơ phát triển thành bệnh trĩ: Sự cố gắng khi đi tiêu và tổn thương hậu môn có thể dẫn đến hoặc làm trầm trọng thêm bệnh trĩ.
7. Phương pháp điều trị nứt kẽ hậu môn
Điều trị không phẫu thuật
- Thay đổi lối sống và chế độ ăn: Tăng cường chất xơ và uống nhiều nước giúp làm mềm phân, giảm thiểu tổn thương hậu môn khi đi tiêu. Các thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh, hoa quả tươi, ngũ cốc nguyên hạt nên được ưu tiên.
- Sử dụng thuốc nhuận tràng và làm mềm phân: Các thuốc này giúp giảm bớt sự căng thẳng khi đi tiêu, hỗ trợ quá trình lành vết nứt.
- Thuốc giảm đau và kháng viêm tại chỗ: Sử dụng các loại thuốc mỡ hoặc kem bôi có chứa lidocaine, nitroglycerin hoặc nifedipine để giảm đau và giúp giãn cơ vòng hậu môn.
Điều trị phẫu thuật
- Cắt cơ vòng hậu môn (lateral internal sphincterotomy): Phương pháp này được chỉ định khi điều trị bảo tồn không hiệu quả. Nó giúp giảm áp lực cơ vòng hậu môn, tạo điều kiện cho vết nứt lành. Theo nghiên cứu, tỷ lệ thành công của phương pháp này lên đến 90-95%.
- Các phương pháp khác: Gồm cắt bỏ vết nứt, sử dụng botulinum toxin để giãn cơ vòng và giảm co thắt.
8. Phòng ngừa nứt kẽ hậu môn
- Chế độ ăn giàu chất xơ: Một chế độ ăn bao gồm nhiều chất xơ và nước giúp làm mềm phân, giảm nguy cơ táo bón và tổn thương hậu môn.
- Đi tiêu đều đặn: Tạo thói quen đi tiêu hàng ngày, tránh rặn mạnh và ngồi lâu khi đi tiêu.
- Duy trì lối sống năng động: Tập thể dục đều đặn giúp cải thiện hệ tiêu hóa và phòng ngừa táo bón.
- Vệ sinh hậu môn đúng cách: Sử dụng nước ấm để rửa sạch hậu môn sau khi đi tiêu và tránh sử dụng giấy vệ sinh quá khô hoặc có hóa chất.
9. Kết luận
Bệnh nứt kẽ hậu môn là một vấn đề thường gặp nhưng có thể gây ra nhiều phiền toái và biến chứng nếu không được nhận biết và điều trị kịp thời. Việc chẩn đoán sớm và áp dụng các biện pháp điều trị thích hợp sẽ giúp giảm thiểu đau đớn và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng. Đồng thời, việc duy trì một lối sống lành mạnh và chế độ ăn uống hợp lý là chìa khóa quan trọng để phòng ngừa bệnh nứt kẽ hậu môn.
10. Tham khảo
Scholefield, J. H., & Jordan, M. H. (2018). Anal Fissure: Diagnosis and Treatment. Journal of Gastroenterology and Hepatology.
Steele, S. R., Madoff, R. D., & Buchanan, G. N. (2020). Rectal Pain: A Symptom of Anal Fissure. Diseases of the Colon & Rectum.
Nelson, R. L., & Thomas, K. (2019). Anal Fissure Management and Treatment. American Journal of Gastroenterology.
Để đặt lịch khám hoặc tư vấn cùng PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn, quý khách vui lòng liên hệ:
